Het snoepgoed spreekt.
Furia-lid Marjolein Van Bavel rondde zo pas haar onderzoek naar modellen die voor Playboy poseerden af. Ze is dan ook de geknipte persoon voor een reactie op de berichtgeving over het overlijden van playboybaas Hefner.
Simplistische blik
Op vrijdag 29 september 2017 schreef Tom Heremans in deze krant dat Playboy nooit een ranzig pornoblad was. Op deze manier zet Heremans Playboys zelf verkondigde stereotype als ‘klassevol blad’ kracht bij. Het geheim van Playboys succes – de naaktfoto’s buiten beschouwing gelaten – lag immers in het zichzelf uitdragen als gesofisticeerd, intellectueel en meer dan louter en alleen een naaktblad. Bewijs voor Playboys gebrek aan ranzigheid vindt Heremans in het feit dat het blad zich nooit liet “verleiden tot de gynaecologische stroming in de erotische fotografie”. Heremans negeert dat Playboy in de late jaren zeventig wel degelijk – al was dit kortstondig – meer expliciete foto’s publiceerde met zichtbare genitalia. Ook zijn opmerking dat Hefner zowel seksist as breeddenkend feminist was, maakt opnieuw de simplistische wijze duidelijk waarop herhaaldelijk naar Hefner en zijn Playboy imperium wordt gekeken.
Welk feminisme?
Natuurlijk bestaan er vele soorten feminisme, maar ik vraag me af wat voor soort feminisme Hefner aangehangen zou hebben. Ja, hij was een progressieve liberaal die mannen én vrouwen aanmoedigde om seksueel actieve vrouwen te vieren in plaats van te veroordelen. En ja, hij steunde initiatieven ten gunste van abortus. Maar Hefners ‘feminisme’ was eerst en vooral gericht op het presenteren van jonge, aantrekkelijke en vooral witte vrouwen ter seksueel vermaak van de heteroseksuele man.
Seksualiteit in het teken van de man
De seksuele bevrijding en het recht op anticonceptie van vrouwen was dan ook interessant voor Hefner zolang het in teken stond van de seksualiteit van mannen. Toen feministen in de jaren zeventig en tachtig begonnen op te komen voor gelijkheid van man en vrouw in de private en publieke sfeer en argumenteerden dat vrouwen niet alleen recht hadden op seks maar ook op bevredigende en consensuele seks, reageerde Hefner met onbegrip. Hij vond dit een krankzinnige trend. Hefner brak graag met de tradities van seksuele terughoudendheid en de dubbele seksuele moraal, maar – en hier sloeg Heremans de spijker wél op de kop– hij prefereerde zijn vrouwen dienstbaar.
Dat Hefner niet geïnteresseerd was in de seksuele verlangens en individuele wensen van de vrouwen in zijn – voor mannen – utopische paradijs werd ook duidelijk uit de verhalen van de Playboy modellen die ik interviewde voor mijn doctoraatsonderzoek. De meerderheid van deze vrouwen werkte voor Playboy in de jaren zeventig, het hoogtepunt van de zogenaamde Seksuele Revolutie. De meerderheid van hen sprak voornamelijk positief over hun samenwerking met fotografen, maar met betrekking tot hun ervaringen met Hefner zelf en hun verblijf in de Mansion kwam een ander beeld naar voren.
Seksueel geweld
Verschillende vrouwen benadrukten dankbaar te zijn voor de kansen die Hefner hen gaf. Hij verschafte hen een goedbetaalde baan die hen ook toegang verleende tot een wereld vol beroemdheden, luxe en interessante ervaringen. Maar de Playboy omgeving bleek ook gevaarlijk te zijn. De beschuldigingen tegen Bill Cosby voor seksueel misbruik in de Playboy Mansion bleken waar te zijn. Één model zei zelfs dat toen zij slachtoffer werd van een poging tot verkrachting door een bekende sportman, Hefner dit in de doofpot stopte net zoals hij dat deed voor zijn vriend Cosby.
Snoepgoed voor rijke mannen
De doorsnee Playboy consument moest zich tevreden stellen met een op papier gedrukte fantasie, veilig verwijderd van de ware persoon van de modellen. Maar Hefner verleende een beperkt aantal elite consumenten – beroemde, rijke mannen – toegang tot de persoon achter de papieren illusie. Hoewel de vrouwen benadrukten dat zij, als modellen, louter geïnteresseerd waren in naakt poseren voor het blad in ruil voor een loon, dachten deze mannen dat zij seksueel beschikbaar waren en hadden weinig interesse in de ware persoon of verlangens van deze vrouwen. Zij waren louter het snoepgoed in de snoepwinkel. Een nieuwe verovering om over op te scheppen.
Playboy fantasie ten koste van de modellen
Sommige modellen waren niet mals voor Hefner. Één model benadrukte dat Hefner de modellen enkel zag als stukken vlees om winst uit te halen. In tegenstelling tot zijn imago, was hij geen getalenteerde veroveraar. Velen vonden hem onaantrekkelijk en ontweken hem. Maar één vrouw in mijn onderzoek gaf seksueel contact met hem toe. Ze was betrokken in een triootje dat was georganiseerd door Hefners secretaresse. Ze benadrukte dat ze zich niet aangetrokken voelde tot Hefner of de andere vrouw, maar dat niemand nee durfde zeggen wanneer Hefner seks met je wilde.
De laatste jaren publiceerden verschillende van Hefners zestig jaar jongere ‘ex-vriendinnetjes’ autobiografieën waarin een gelijkaardig, eerder zielig beeld van Hefner naar voren komt. Met de hulp van drugs zoals Viagra en Qualudes – wat Hefner en Cosby ‘dijen-openers’ noemden – probeert hij zijn eigen playboy fantasie in leven te houden, veelal ten koste van de vrouwen die verstrikt raakten in de Playboy wereld. De vrouwen in mijn onderzoek maakten duidelijk dat zij geld wilden verdienen als modellen door te poseren voor een fantasie. Maar doordat sommige mannen geen onderscheid zagen tussen fantasie en realiteit, werden zij vaak met weinig respect behandeld en kwamen ze zelfs in gevaarlijke situaties terecht.
Een Seksuele Revolutie die er toch geen was
Playboy wordt veelal gevierd als de pionier die het naakte vrouwenlichaam van onder de toonbank haalde en een trotse plek gaf op de koffietafel. Het grote succes van dit mannenblad inspireerde vele concurrenten sinds de jaren zestig om eenzelfde formule te volgen. Mijn onderzoek maakte duidelijk hoe dit vrouwen uit een arbeidersklasse financieel voordelig werk bezorgde. Maar zij werden ook geconfronteerd met een gebrek aan respect. Modellen spraken van misbruik van auteursrechten, onderbetaling en seksueel geweld in hun interacties met fotografen en agenten. Natuurlijk is dit soort wangedrag niet de schuld van Playboy, maar mijn onderzoek maakte duidelijk hoe beperkt de verwezenlijkingen van de zogenaamde Seksuele Revolutie waren voor de vrouwen die als ultiem symbool voor een bevrijde vrouwelijke seksualiteit fungeerden.
Sekuele verlangens en grenzen van vrouwen serieus nemen
Gelukkig doorbreken vandaag steeds meer mensen in de seksindustrie hun stilte over het seksueel geweld dat hen werd aangedaan. Het is belangrijk dat we lessen trekken uit ervaringen zoals die van de vrouwen centraal in mijn onderzoek. Hopelijk kunnen we hierdoor de industrieën van naaktfotografie en pornografie organiseren op een manier waarbij ieders veiligheid gegarandeerd wordt. We moeten de seksuele verlangens en de persoonlijke en professionele grenzen van vrouwen serieus nemen. Ik kan alleen maar hopen dat samen met Hefner, zijn soort ‘bevrijde seksualiteit’ stilletjes aan uitsterft.
Marjolein Van Bavel
Gedurende de laatste zes jaar onderzocht historica Marjolein Van Bavel de ervaringen van drieëndertig vrouwen die voor Playboy poseerden. Hiertoe interviewde zij enkele van de meest bekende Playmates. Twee weken geleden diende ze haar doctoraatsthesis in aan de Britse topuniversiteit University College London.
Dit stuk is gepubliceerd op 2/10/2017 in De Standaard.
