Deze opinie verscheen op 2/1/2017 in De Morgen.
In zijn essay stelt Bart Eeckhout dat het vooral vrouwen zullen zijn die gehoor geven aan de roep om anders te gaan leven en minder te werken. Daarbij gaat hij voorbij aan wat collectieve arbeidsduurverkorting precies betekent. Net omdat het collectief is, geldt het voor iedereen. Niet alleen vrouwen, maar ook mannen zullen dus – willens nillens – meer tijd 'aan de haard' doorbrengen.
Loopbaan en zorg zijn communicerende vaten
Die aandacht voor de combinatie arbeid en gezin/privésfeer is trouwens niet nieuw. Feminisme heeft altijd gepleit voor een evenredige arbeidsparticipatie van vrouwen én voor het doorbreken van stereotiepe rollenpatronen thuis. Maar in het collectieve geheugen is alleen het eerste deel van deze feministische agenda van de tweede golf blijven hangen. Feminisme heeft net aandacht voor het leven buiten het werk omdat loopbaan en zorg communicerende vaten zijn. Willen we meer vrouwen aan de top, een evenredige vertegenwoordiging van vrouwen en mannen in alle sectoren en op alle niveaus en de loon- en pensioenkloof aanpakken, dan kunnen we niet anders dan ook sleutelen aan de zorgverdeling.
Combinatieproblematiek is geen luxeprobleem
De combinatieproblematiek is dan ook helemaal niet post-materieel. Het is geen luxeprobleem van hoger opgeleide middenklassers van wie de materiële wensen vervuld zijn en die 'zoeken naar iets meer'. Juist die werkende hogere middenklasse kan het zich doorgaans veroorloven om het combinatieprobleem 'op te lossen' met dienstencheques, duurdere kinderopvang, een betaalde oppas of zelfs een au pair. De vraag is: wie poetst het huis van de poetsvrouw? En wie zorgt voor haar kinderen?
Individuele arbeidstijdverkorting
Vanaf het einde van de jaren 70 van de vorige eeuw werd individuele arbeidstijdverkorting met loopbaanonderbreking en deeltijds werk ingevoerd. Vooral vrouwen maken daar gebruik van. Dat was de keuze van de werkgeversorganisaties en de overheid, die anderhalf inkomen per gezin als model vooropstelde – niet van de vrouwenbeweging en de vakbonden.
Vrouwen betalen de prijs
Vandaag is heel duidelijk dat die herverdeling op individuele basis een nefaste strategie is. Deeltijds werk ligt in de lijn van het 'moeder aan de haard'-ideaal: het blijft de zorg voor huishouden en kinderen afwentelen op vrouwen. En het kleinere inkomen en de dito sociale rechten brengen vrouwen in de problemen na echtscheiding of bij pensioen. Bovendien blijkt uit tijdsbestedingsonderzoek dat de subjectieve tijdsdruk het hoogste is bij deeltijds werkende vrouwen met kinderen en een voltijds werkende partner.
Deeltijds werk: niet zomaar een keuze
En dan hebben we het nog niet gehad over de groep die wel deeltijds werkt, maar daar helemaal niet zelf voor gekozen heeft. Denk aan sectoren zoals schoonmaak, warenhuizen, zorg… Het zijn ook veel vaker vrouwen dan mannen die hier de prijs voor betalen. Hoog tijd dus om het over een andere boeg te gooien en te kiezen voor een andere, eerder collectieve organisatie van betaald en onbetaald werk.
Korter werken voor iedereen
Ook dat is trouwens niet nieuw. Het Vrouwen Overleg Komitee, vandaag Furia, pleitte al op de Vrouwendag van 1977 voor 'korter werken per dag voor iedereen'. En de feministische beweging stond toen niet alleen. Net zoals vandaag zagen de vakbonden daar toen ook brood in als oplossing voor de werkloosheid.
Geen utopie
Utopisch? Elke sociale verworvenheid was ooit een utopie. Bovendien is de utopie in dit geval helemaal niet zo veraf. De positieve effecten van experimenten in Zweden, zowel in de profit als non-profit, van de eindeloopbaanregeling in onze eigen non-profit (die nu weliswaar afgebouwd wordt) en van de 35-uren-week in Frankrijk verdienen het om verder bekeken te worden. Het alternatief van collectieve arbeidsduurverkorting moet onderzocht worden in plaats van het onder het mom van 'niet haalbaar' meteen van tafel te schuiven.
Collectieve arbeidsduurverkorting als emancipatorisch instrument
Collectieve arbeidsduurverkorting heeft een krachtig emancipatorisch potentieel, net omdat het komaf maakt met de individuele arbeidstijdverkorting waar vooral vrouwen een prijs voor betalen. De norm voor een volwaardig inkomen en volledige sociale rechten verschuift op die manier. Daardoor zullen meer vrouwen financieel onafhankelijk zijn. Bovendien biedt het mannen meer zorgkansen en kan het helpen om de werkloosheid te verminderen.
Collectieve zorgvoorzieningen blijven nodig
Betekent dit dat feministen geen vragende partij meer zijn voor kinderopvang? Natuurlijk niet! Een kortere betaalde werkweek moet gepaard gaan met kwalitatieve en toegankelijke zorgvoorzieningen voor kinderen, ouderen en personen met een beperking. Door de koppeling van collectieve arbeidsduurverkorting aan de eis om meer tijd voor zorg vrij te maken voor vrouwen én mannen, knoopt de vrouwenbeweging net aan bij vroegere stellingnames. Waarom zou ze anders vragende partij zijn voor een uitgebreider en verplicht vaderschapsverlof, iets waar Furia op de Vrouwendag van 2009 trouwens al voor pleitte?
