Furia
boekrecensie Testosteron Rex - Het einde van de gendermythe, Cordelia Fine
Het voelt een beetje vreemd aan dit boek ter hand te nemen als je, als één van de pioniers van vrouwenstudies in de Verenigde Staten van Amerika in het jaar 1970, toen alle mogelijke literatuur hebt doorgenomen om de vraag ‘nature/nurture’ te kunnen beantwoorden. Dat was immers het eerste obstakel tegen elke feministische redenering: ‘Het zit in de natuur, het is van alle tijden, het zijn de hormonen die alles bepalen’. En dan als toemaatje telkens ‘kijk maar naar de wereld van de dieren’. Het is nu precies die zogenaamd wetenschappelijk bewezen stelling die Cordelia Fine aankaart en heel systematisch weerlegt in haar boek ‘Testosteron Rex. Het einde van de gendermythe’. Deze Brits-Canadese-Australische schrijfster was al bekend van vorige boeken zoals ‘Waarom we allemaal van Mars komen’, waarin ze de traditionele seksestereotypen met veel kennis en humor in vraag stelt. Het nieuwe boek is een encyclopedie van al het onderzoek, zowel neurologisch als psychologisch als sociologisch, dat sindsdien wereldwijd verricht is op het terrein van mogelijke verbanden tussen testosteron, de hersenen en het gedrag van vrouwen en mannen. Het boek is netjes ingedeeld in drie grote delen ‘verleden, heden en toekomst’. Fine start namelijk met een heel uitgebreide discussie over Darwin en de gekende theorie van seksuele selectie. Op een heel nauwgezette manier geeft ze de relevante onderzoeken aan die deze theorie hebben geprobeerd te ‘bewijzen’ met empirisch onderzoek zowel uit de dierenwereld als uit de mensenwereld. Met veel respect wijst ze dan op de valkuilen of de tekortkomingen van die onderzoeken, vooral het feit dat daar veralgemeningen uit ontstaan die geen oorzakelijk verband aantonen tussen biologische, fysiologische en culturele fenomenen tussen de seksen. In het deel ‘Heden’ stelt ze veel vragen bij de bewering dat bijvoorbeeld de financiële markten er anders zouden uitzien als die zouden gerund worden door vrouwen, want die hebben ‘van nature’ minder testosteron, minder competitiedrang en meer empathie. In het derde deel ‘Toekomst’ legt de auteur uit waarom ze dit alles zo belangrijk vindt. Het heeft immers te maken met onze ideeën over een betere wereld, waarin ‘gelijke verdeling van macht’ geen utopie is. Naar het einde toe van het boek stelt ze zelfs een soort van manifest samen, volledig in lijn met alle argumenten en wetenschappelijke evidentie die ze daarvoor heeft laten zien. Het overtuigende besluit van het boek is dat de wetenschap zelf allang de unieke cruciale factor van testosteron als bepalende factor voor seksegedragingen heeft laten varen, maar dat de culturele en commerciële belangen nog steeds blijven doorwerken. De speelgoedwinkels spelen daar perfect op in. Ze toont heel scherp aan dat zowel de biologische als de gedragsfactoren enorm variabel zijn en zelfs veranderlijk al naargelang de ervaring, de sociale context, de status, de geschiedenis en de ecologie. Het meest opmerkelijke besluit van Fine’s boek is dan ook dat het niet enkel gaat om een wederzijdse beïnvloeding van natuur en cultuur maar dat de cultuur de natuurlijke eigenschappen van een soort kan wijzigen. Testosteron is geen koning meer, geen allesverklarende, onafhankelijke factor in sekserollen en seksegedragingen, noch bij dieren noch bij mensen. Er zijn geen vrouwelijke en geen mannelijke hersenen die, ten gevolge van een hormonale ontwikkeling, alles bepalen. Uiteraard zijn er nog altijd mensen – ook onder sommige wetenschappers- die zeggen ‘laat jongens jongens zijn, meisjes meisjes’. Vooral voor hen is dit boek bedoeld. Feministes weten het al veel langer maar moeten het altijd weer herhalen: ‘Het is een vergissing om te denken dat onze biologie zonder onze culturele ervaring bestaat en dat onze culturele eigenheid niet voortdurend verstrikt is met onze biologie’ (p.145). Dat dit alles leidt tot een ongelooflijke diversiteit binnen en tussen de seksen, wordt hier helder aangetoond, zodat veralgemenende oorzakelijke verbanden niet langer meer geldig zijn. Laat de mozaïeken van onze biologie en ons gedrag bloeien en groeien en houd rekening met de consequenties ervan op fenomenen zoals seksueel geweld en ongelijkheden tussen de seksen op alle terreinen. Dat zou kunnen het besluit zijn van dit boek, dat met zo ontzettend veel humor is geschreven dat je als lezeres totaal vergeet dat je een encyclopedie van wetenschappelijk werk aan het lezen bent. En ik, ik kan enkel hopen dat dit boek écht het einde van de gender-mythe betekent. Ik kijk echt al uit naar een volgend boek van deze auteur waarin alle bestaand onderzoek naar transgender mee opgenomen is.
Er is geen aparte literatuurlijst. Die is verwerkt in een zeer uitgebreid notenapparaat. De toevoeging van een personen- en een zakenregister maken dit boek ook tot een handig naslagwerk.
Monika Triest
Stop kinderen niet in een hokje
|
|
|
Hoe onze regering een loopje neemt met gendergelijkheid
8 maart. De vrouwenbeweging laat wereldwijd van zich horen. Ook in België met een vrouwenstaking, verschillende marsen tegen seksisme en tal van lezingen en debatten. Nochtans hebben onze regeringen de mond vol van “westerse” waarden als gelijkheid v/m. Ze verwijzen naar wetgeving, een ombudsdienst of instituut waar klacht kan worden ingediend bij discriminatie… En in het regeerakkoord engageerde de federale regering zich zelfs expliciet om de verplichting na te komen om beleid te toetsen op mogelijke effecten op vrouwen en mannen. Maar in de praktijk blijken dit papieren tijgers zonder tanden.
Neem nu het sociaal-economisch beleid en de ‘wet-Peeters’. Niet voor niets sloot de feministische en vrouwenbeweging zich aan bij het brede verzet tegen deze wet die niets meer dan een achteruitgang van sociale rechten betekent. De analyse van de genderimpact van de regelgeving in die ‘wet-Peeters’ beperkt zich doorgaans tot de vaststelling dat de maatregel “betrekking heeft op alle werknemers” - wat een correcte vaststelling is - en er dus “geen sprake is van een specifieke genderimpact” - wat een compleet foute gevolgtrekking is. Want hoe kunnen de berekening van de arbeidstijd op jaarbasis in functie van conjunctuur, een quotum vrijwillige overuren en een loopbaanspaarrekening genderneutraal zijn als vrouwen vandaag oververtegenwoordigd zijn in precaire arbeid en bij uitstek diegenen zijn die een stap terugzetten om voor hun naasten te zorgen?
Structurele ongelijkheid
Het is ondenkbaar dat de sociaal-economische hervormingsmaatregelen van de federale regering geen significante gevolgen zouden hebben voor de sowieso al structureel nadelige positie van vrouwen op de arbeidsmarkt. 45% van de vrouwen werkt deeltijds, en lang niet altijd vrijwillig. Dat heeft gevolgen voor hun lonen en hun pensioen, wat weerspiegeld wordt in een loonkloof van 20% en een nog grotere pensioenkloof van 23%. En achter die gemiddelden zit een nog grotere ongelijkheid tussen werknemers in het algemeen en ook tussen vrouwen onderling. Betaalbare kinderopvang ontbreekt voor 1 op 5 alleenstaande moeders, 2 op 3 kortgeschoolde jobs worden door vrouwen ingevuld, slechts 1 op 4 vrouwen met niet-EU-nationaliteit heeft een baan tegenover 6 op 10 Belgische vrouwen…
En ook elders schiet het sociaal-economische hervormingsbeleid tekort. Kijk naar de pensioenhervorming: uiteraard maakt het optrekken van de leeftijds- en loopbaanvereisten het voor vrouwen met onderbroken loopbanen nog moeilijker om hieraan te beantwoorden. Anderzijds wordt het voor vrouwen bijzonder nadelige mechanisme van omzetting van deeltijdse loopbanen in voltijdse jaren níet hervormd. Van twee maten en gewichten gesproken! Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat ongeveer 6 op 10 vrouwen moet rondkomen met een pensioen van minder dan 1000 euro.
Ook de hervormingen in de werkloosheid zijn problematisch. Kwetsbare vrouwen én kinderen worden in de armoede geduwd als de regering haar voornemen uitvoert om de aanvullende uitkering bij onvrijwillig deeltijds werk vanaf 2018 te halveren. Het gaat hier voor ruim drie kwart om veelal kortgeschoolde vrouwen. Ze werken vooral in sectoren zoals schoonmaak en distributie, waar vaak alleen deeltijdse jobs aangeboden worden omdat werkgevers flexibiliteit eisen. Het zijn niet de werkneemsters die hiervoor vragende partij zijn, en toch zullen zij afgestraft worden.
De regering veegt haar voeten aan haar eigen wetten
Furia stelt vast dat een ernstige genderimpactanalyse van de regeringsmaatregelen structurele ongelijkheden aan het licht brengt. Furia stelt eveneens vast dat de regering die negeert omdat ze ervan uitgaat dat ze individuele werkneemsters en werknemers gelijke mogelijkheden biedt om “de eigen verantwoordelijkheid te nemen en geboden kansen te grijpen, ongeacht de ongelijke maatschappelijke uitgangsposities. Zolang dat het geval is, blijft een Vrouwendag ook in België broodnodig.
Dit opiniestuk werd gepubliceerd in De Standaard op 8 maart 2017
Een eigenzinnig overzicht van activiteiten in het kader van de Internationale Vrouwendag op 8 maart
Furia legt het accent op actie en neemt deel aan de Wereldvrouwenmars op 4 maart. Op 8 maart staakt Furia samen met #womensstrikebelgium en stapt mee op met de Mars Tegen Seksisme in Gent.
Hierbij een greep uit de talloze andere feministische initiatieven om deze actiedag in te vullen:
5/3 Vlaams-Brabantse Vrouwendag, Leuven
6/3 - 10/3 VUB Gender week, Brussel
6/3 - 9/3 Feminist Forum Week (GUE/NGL, Europees Parlement), Brussel
6/3 - 7/4 De Vrouwenlente - Citizenne, Brussel
6/3 opening tentoonstelling M/V/X – gender bespreekbaar maken, Genk
7/3 Internationale Vrouwendag 2017 Genk
8/3 Internationale Belgische vrouwenstaking
8/3 International Women’s strike Genk
8/3 stand-up Veerle Malschaert, onder stadshal Gent
8/3 MO*talks @ deBuren: Het vrouwenlichaam als slagveld, Brussel
8/3 gespreksavond ‘The Privilege walk’, Gent
8/3 Internationale vrouwendag - lezing Assita Kanko, Merelbeke
8/3 Gender-Bender Salon: gender in de cultuursector (rekto:verso & Arenberg), Antwerpen
8/3 symposium Vrouwendag: A quiet revolution / Een zachte revolutie, MSK Gent
8/3 Studiedag Universiteit Antwerpen: M/V/X in jeugdliteratuur
8/3 Wikipedia: Just for the record: Art+Feminism2017, Brussels
9/3 feminismedebat, Geuzenhuis Gent
9/3 Genderbewust opvoeden: (hoe) doe ik dat?, Dendermonde
10/3 Studievoormiddag vrouwenpensioenen, Brussel
10/3 - 12/3 GRRL FEST (Charlie), Antwerpen
11/3 Internationale vrouwendag - Een appeltje voor de dorst, Brugge
11/3 Ladies@the pool – vrouwenzwemmen in het stedelijk zwembad, Genk
12/3 Marxisme en feminisme met Anja Meulenbelt – COMAC, campus ULB Brussel
17/3 Lezing: islamitisch feminisme door Khadija Aznag, Gent
Internationale Belgische vrouwenstaking op 8 maart
Op woensdag 8 maart, internationale vrouwendag, gaan in meer dan dertig landen vrouwen én mannen fysiek of virtueel in staking onder de noemer "International Women's Strike". Meer info over de actie: https://www.facebook.com/events/644185865706013/
De emancipatorische kracht van collectieve arbeidsduurverkorting
In zijn essay stelt Bart Eeckhout dat het vooral vrouwen zullen zijn die gehoor geven aan de roep om anders te gaan leven en minder te werken. Daarbij gaat hij voorbij aan wat collectieve arbeidsduurverkorting precies betekent. Net omdat het collectief is, geldt het voor iedereen. Niet alleen vrouwen, maar ook mannen zullen dus – willens nillens – meer tijd 'aan de haard' doorbrengen.
Combinatieproblematiek is geen luxeprobleem
De combinatieproblematiek is dan ook helemaal niet post-materieel. Het is geen luxeprobleem van hoger opgeleide middenklassers van wie de materiële wensen vervuld zijn en die 'zoeken naar iets meer'. Juist die werkende hogere middenklasse kan het zich doorgaans veroorloven om het combinatieprobleem 'op te lossen' met dienstencheques, duurdere kinderopvang, een betaalde oppas of zelfs een au pair. De vraag is: wie poetst het huis van de poetsvrouw? En wie zorgt voor haar kinderen?
Individuele arbeidstijdverkorting
Vanaf het einde van de jaren 70 van de vorige eeuw werd individuele arbeidstijdverkorting met loopbaanonderbreking en deeltijds werk ingevoerd. Vooral vrouwen maken daar gebruik van. Dat was de keuze van de werkgeversorganisaties en de overheid, die anderhalf inkomen per gezin als model vooropstelde – niet van de vrouwenbeweging en de vakbonden.
Vrouwen betalen de prijs
Vandaag is heel duidelijk dat die herverdeling op individuele basis een nefaste strategie is. Deeltijds werk ligt in de lijn van het 'moeder aan de haard'-ideaal: het blijft de zorg voor huishouden en kinderen afwentelen op vrouwen. En het kleinere inkomen en de dito sociale rechten brengen vrouwen in de problemen na echtscheiding of bij pensioen. Bovendien blijkt uit tijdsbestedingsonderzoek dat de subjectieve tijdsdruk het hoogste is bij deeltijds werkende vrouwen met kinderen en een voltijds werkende partner.
Deeltijds werk: niet zomaar een keuze
En dan hebben we het nog niet gehad over de groep die wel deeltijds werkt, maar daar helemaal niet zelf voor gekozen heeft. Denk aan sectoren zoals schoonmaak, warenhuizen, zorg… Het zijn ook veel vaker vrouwen dan mannen die hier de prijs voor betalen. Hoog tijd dus om het over een andere boeg te gooien en te kiezen voor een andere, eerder collectieve organisatie van betaald en onbetaald werk.
Korter werken voor iedereen
Ook dat is trouwens niet nieuw. Het Vrouwen Overleg Komitee, vandaag Furia, pleitte al op de Vrouwendag van 1977 voor 'korter werken per dag voor iedereen'. En de feministische beweging stond toen niet alleen. Net zoals vandaag zagen de vakbonden daar toen ook brood in als oplossing voor de werkloosheid.
Geen utopie
Utopisch? Elke sociale verworvenheid was ooit een utopie. Bovendien is de utopie in dit geval helemaal niet zo veraf. De positieve effecten van experimenten in Zweden, zowel in de profit als non-profit, van de eindeloopbaanregeling in onze eigen non-profit (die nu weliswaar afgebouwd wordt) en van de 35-uren-week in Frankrijk verdienen het om verder bekeken te worden. Het alternatief van collectieve arbeidsduurverkorting moet onderzocht worden in plaats van het onder het mom van 'niet haalbaar' meteen van tafel te schuiven.
Collectieve arbeidsduurverkorting als emancipatorisch instrument
Collectieve arbeidsduurverkorting heeft een krachtig emancipatorisch potentieel, net omdat het komaf maakt met de individuele arbeidstijdverkorting waar vooral vrouwen een prijs voor betalen. De norm voor een volwaardig inkomen en volledige sociale rechten verschuift op die manier. Daardoor zullen meer vrouwen financieel onafhankelijk zijn. Bovendien biedt het mannen meer zorgkansen en kan het helpen om de werkloosheid te verminderen.
Collectieve zorgvoorzieningen blijven nodig
Betekent dit dat feministen geen vragende partij meer zijn voor kinderopvang? Natuurlijk niet! Een kortere betaalde werkweek moet gepaard gaan met kwalitatieve en toegankelijke zorgvoorzieningen voor kinderen, ouderen en personen met een beperking. Door de koppeling van collectieve arbeidsduurverkorting aan de eis om meer tijd voor zorg vrij te maken voor vrouwen én mannen, knoopt de vrouwenbeweging net aan bij vroegere stellingnames. Waarom zou ze anders vragende partij zijn voor een uitgebreider en verplicht vaderschapsverlof, iets waar Furia op de Vrouwendag van 2009 trouwens al voor pleitte?
Een kritisch en solidair 2017
Furia wenst iedereen fijne feestdagen en een kritisch en solidair 2017. Het secretariaat is er even tussenuit, maar vliegt er terug in op 9 januari.
Terugblik op de Vrouwendag 11/11/2016: Feminisme Nu Voor morgen
De 45ste Nationale Vrouwendag, Feminisme Nu Voor morgen, vond plaats op 11 november in het Antwerpse Zuiderpershuis. Het was de eerste editie onder de vlag van Furia, zoals het Vrouwen Overleg Komitee (VOK) voortaan heet. Furia organiseerde de dag in samenwerking met een platform van vrouwenorganisaties, zelforganisaties van etnisch-culturele minderheden en vakbonden.
Ook met Furia blijft de Vrouwendag dé jaarlijkse afspraak voor debat, uitwisseling en ontmoeting over feminisme en gelijkheid v/m/x in Vlaanderen.
Een korte samenvatting van een boeiende dag:
Speelgoed wordt vaak opgedeeld in meisjes- of jongensspeelgoed. Wat vinden de kinderen zelf?
Furia voert mee actie tegen de beperking van de gelijkgestelde periodes
Furia voert vandaag samen met de vakbonden actie tegen de beperking van gelijkgestelde periodes tot 1 jaar. Net zoals voorgaande ingrepen in de pensioenen zal deze maatregel een grote impact hebben op vrouwen omwille van hun veelal onderbroken loopbanen. En dat terwijl de pensioenen van vrouwen gemiddeld al lager zijn.
De gelijkgestelde periodes, (periodes die tellen als gewerkte periodes) worden wat werkloosheid en brugpensioen betreft beperkt tot maximaal 1 jaar. Daarna wordt een fictief minimumloon de basis voor berekening. In de praktijk komt dat neer op minder pensioen. De maatregel heeft een grote impact op vrouwen. Ruim de helft van de loopbaan van arbeidsters en bijna een kwart van de loopbaan van bediendes bestaat uit gelijkgestelde periodes. Bij pensioen bedraagt het aandeel werkloosheid in de gelijkgestelde periodes bij vrouwen meer dan 40%. Deze ingreep zal de gemiddeld lagere pensioenen van vrouwen nog verder afkalven.
De beperking van gelijkgestelde periodes raakt in het bijzonder een aantal kwetsbare groepen waarin vrouwen oververtegenwoordigd zijn. Zo geldt de maatregel ook voor onvrijwillig deeltijds werk met behoud van rechten. Onvrijwillig deeltijds werk is courant in sectoren zoals schoonmaak en handel. Twee op drie onvrijwillig deeltijds werkenden zijn vrouwen. In totaal gaat het om 50.000 mensen. Ook de tewerkstelling in het PWA-statuut valt onder deze maatregel. En dat is voor 68% een vrouwenzaak. Vaak zijn daarin mensen aan de slag die moeilijk instromen op de reguliere arbeidsmarkt. Ze zijn al lang werkzoekende of komen uit een lange ziekteperiode en maken weinig kans op een andere job.
